فضیلت و جایگاه ممتاز حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به روایت اهل سنت

رویکرد تفسیری

آلوسی به مسائل کلامی و عقیدتی اهمیت زیادی می‌دهد و گاه در تفسیر آیات، دیدگاه‌های کلامی اشاعره (که خود به آن گرایش داشت) را مطرح می‌کند. او با نقد و بررسی دیدگاه‌های معتزله و دیگر فرقه‌های اسلامی، از عقاید اهل سنت، به‌ویژه اشعریه، دفاع می‌کند.

مواضع آلوسی نسبت به باورهای شیعی

رویکرد آلوسی نسبت به عقاید شیعی، آمیزه‌ای از نقد و احترام است. او از یک سو، برخی فضائل اهل‌بیت و دیدگاه‌های شیعی را می‌پذیرد و از سوی دیگر، در موضوعات اصلی اختلافی، مانند امامت و خلافت، با رویکرد اهل سنت همسو است و عقاید شیعه را نقد می‌کند.

با این همه، دیدگاه آلوسی نسبت به ام الائمه حضرت صدیقۀ طاهره سلام الله علیها همراه با تجلیل و انصاف است.

عقیده او در بسیاری از آیات ناظر بر فضایل یگانه‌دختر رسول خدا مانند تطهیر و آیات آمده در سورۀ دهر و کوثر، نزدیک به دیدگاه شیعه و محترمانه است.

دفاع جانانۀ آلوسی از جایگاه ممتاز حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها

یکی از بخش‌های خواندنی تفسیر آلوسی، دفاعیات جانانۀ او از فضیلت خاص حضرت فاطمه سلام الله علیهاست.

آلوسی در ذیل آیه ۴۲ سورۀ آل عمران که دربارۀ برتری حضرت مریم بر زنان عالم است، سخت از دیدگاه شیعیان دفاع می‌کند که معتقدند حضرت مریم برترین زن در زمان خودش بود و حضرت فاطمه سلام الله علیها برترین زن در تمامی دوران‌هاست.

او در کمال صراحت و صداقت می‌نویسد:

«آنچه که من به آن تمایل دارم این است که حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها برترین زنان گذشته و آینده است، نه فقط به دلیل این‌که او پاره‌ای از وجود رسول خداست، بلکه به دلایل متعدد دیگر. این امر منافاتی با برخی اخبار ندارد که ممکن است دلالت بر افضلیت دیگران در برخی جنبه‌ها داشته باشد. این مسئله حتی در صورت پذیرفتن نبوت حضرت مریم سلام‌الله‌علیها نیز صادق است، چرا که پارۀ تن بودن از روح وجود سرچشمه می‌گیرد و من ندیده‌ام که سید همه موجودات با چیزی مقایسه شود. همان‌طور که نمی‌توان ثریا (ستاره‌ای در آسمان) را با دست گرفت، از این امر می‌توان نتیجه گرفت که حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها بر عایشه نیز برتری دارد» (۱)

پاسخ آلوسی به فضیلت‌تراشی عالمان سنی دربارۀ همسر رسول خدا

آلوسی در ادامه، دلایل اهل تسنن مبنی بر برتری عایشه را طرح و آن را به چالش می‌کشد:

«برخی برای اثبات برتری عایشه، به احادیثی مانند «دو سوم دین خود را از حمیرا (عایشه) بگیرید» و «برتری عایشه بر زنان مانند برتری ثرید (نوعی غذا) بر دیگر غذاها است» استناد کرده‌اند، همچنین گفته شده که عایشه در روز قیامت با پیامبر صلی‌الله علیه و آله در بهشت خواهد بود، در حالی که حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها در بهشت با همسرش علی علیه‌السلام خواهد بود و تفاوتی عظیم میان مقام پیامبر و مقام علی علیهماالسلام وجود دارد.

اما این استدلال‌ها اشکالاتی دارند. اولاً، حدیث نخست، حتی اگر صحیح باشد، صرفاً نشان‌دهنده دانش عایشه است و این نفی‌کننده علمی معادل آن برای حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها نیست. ممکن است پیامبر صلی‌الله علیه و آله به دلیل پیش‌بینی عمر کوتاه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها چنین حدیثی درباره او نگفته باشد. اگر پیامبر از باقی ماندن او مطمئن بود، شاید می‌فرمود: «تمام دین خود را از زهرا بگیرید». عدم وجود چنین حدیثی درباره او، دلیل برتری عایشه نیست، وگرنه باید پذیرفت که عایشه بر پدرش ابوبکر نیز برتر است، چرا که احادیث کمتری درباره ابوبکر روایت شده است.

ثانیاً، حدیث «ثرید» با احادیث دیگری که دلالت بر افضلیت دیگران دارند، مانند حدیثی که خدیجه سلام‌الله‌علیها را برتر از سایر زنان امت معرفی می‌کند، در تعارض است. در این حدیث آمده: «برتری خدیجه بر زنان امت من مانند برتری مریم بر زنان عالم است.»

ثالثاً، برتری جایگاه عایشه به دلیل همراهی با پیامبر در بهشت، به معنای برتری مطلق او بر حضرت فاطمه نیست، زیرا اگر این ملاک باشد، همه همسران پیامبر باید بر سایر انبیا و مرسلین برتری داشته باشند، که هیچ‌کس چنین اعتقادی ندارد.» (۲)

او سپس به طرح دیدگاه معتدل‌تر برخی دیگر از اهل تسنن که معتقدند عایشه بعد از حضرت زهرا و خدیجه سلام الله علیهما در رتبۀ سوم جای دارد، می‌پردازد و در پایان، دیدگاه نهایی خود را بیان می‌کند:

«امام سبکی گفته است: «ما بر این باوریم که حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها، سپس مادرش خدیجه، و سپس عایشه برترین زنان هستند.»

بلقینی نیز همین نظر را دارد.

ابن عماد تصریح کرده که خدیجه برتر از عایشه است، زیرا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به عایشه فرمود: «خداوند بهتر از خدیجه به من عطا نکرده است. او به من ایمان آورد هنگامی که مردم مرا تکذیب کردند و ثروتش را در اختیار من گذاشت هنگامی که دیگران مرا محروم کردند.»

با وجود این، برخی از علمای اهل سنت به دلیل تعارض دلایل، در این مسئله توقف کرده‌اند و این دیدگاه را بهترین راه دانسته‌اند. با این حال، من معتقدم که حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها برترین زنان است و خداوند بهترین راه را هدایتگر است.»(۳)

 

پی‌نوشت‌ها:

۱.تفسیر روح البیان، آلوسی، ج۳، ص ١٥٦

۲. همان

۳. همان، ص ۱۵۷

 

---